Gọi em hai tiếng “ mình ơi tôi gọi là nhà, mình ơi ! tôi gọi là nhà
TÔN NỮ DUNG
Ông là tín đồ nói nhiều tới chữ chơi, có lẽ rằng hơn cả Tản Đà. Trong cả lúc rong ruổi trên con phố văn chương nghệ thuật đối với ông cũng là một game show dài, như là nghiệp duyên chi phí kiếp vô căn treo đẳng xuyên suốt cả cuộc đời và tự nhiên và thoải mái như là tất yếu, đã giữ lại một sự nghiệp béo tròn đáng ngưỡng mộ cho tất cả những người cùng giới: 6 tập khảo luận, 6 tập giảng luận văn học, 11 tập nghiên cứu về triết học, 14 tập tạp văn, 15 tập thơ với 16 tập dịch thuật, vị đưa ra ông thay mặt đứng tên trên bìa 65 cuốn sách... <1>.
Bạn đang xem: Mình ơi tôi gọi là nhà
Cũng ít nhiều văn nghệ sĩ quan niệm cuộc đời là một cuộc chơi. Tuy nhiên với Bùi Giáng, kiểu nghịch của ông được ông chứng nghiệm bởi cả cuộc đời. Rất khó có ai như ông, lúc dám mang cả cuộc đời mình ra rong nghịch hồn nhiên như cây trồng và như là sức bức xạ có điều kiện trước phần lớn nghịch lý của cuộc đời. Nhì lần đỗ tú tài, nhì lần vào đại học, mà lại rồi cả nhì lần đều quăng quật học, về bên chăn trâu, chăn trườn và vui với đồi sim, ngọn cỏ, “làm thơ khuyến mãi ngay chuồn chuồn cùng châu chấu <2, tr.14>... Rồi bởi con đường nỗ lực cố gắng tự học vươn lên là người cai quản nhiều thiết bị tiếng (Pháp, Anh, Đức), biến hóa nhà giáo, công ty dịch thuật, nhà phân tích văn học/ triết học, công ty thơ tài danh và độc đáo và khác biệt xếp vào hàng đầu trong văn chương tiến bộ nước ta... Trên tất cả các bên ấy là nhà rong chơi, cũng vào các loại hàng đầu: “Sài Gòn, Chợ to rong chơi/ Đi lên đi xuống sẽ đời du côn”. Theo ông Bùi Công Nam, em trai Bùi Giáng thì năm 19 tuổi (1945), ông cưới một cô bà xã ở quê xinh đẹp, nết na và đầy đức tính yêu thương chồng, cam chịu đựng của một thanh nữ miền quê xứ Quảng. Ông “ra riêng”, tức là ra sinh sống riêng đối với gia đình phụ vương mẹ, bằng cách rời quê Vĩnh Trinh, Duy Xuyên đưa bà xã lên miền núi vùng thượng du Trung Phước để triển khai ăn sinh sống, chỗ mà gia đình ông tất cả vườn tược, khu đất đai. Nhưng mà chỉ tía năm sau, vợ ông mắc bệnh qua đời. “Từ đó, Bùi Giáng sống một mình, một cõi, làm thơ, viết văn như một fan mộng du qua trần thế này/ gồm điều, Bùi Giáng vẫn liên tục yêu. Ông yêu thâm trầm, tinh quái, bỡn cợt nhưng không hề kém phần dữ dội” <3, tr.316>. Những người dân ông yêu mọi là phần đông trang quốc dung nhan thiên hương danh tiếng như Brigitte Bardot, Marilyn Monroe, Sophia Loren <4>, Kim Cương, Phùng Khánh, Thu Trang, hoặc với người em gái hầu như ở làng quê... Vớ nhiên, chỉ là phần nhiều tình yêu solo phương, mọi cuộc tình trong thâm tâm tưởng nhưng mà mà si mê thiết tha, yêu một giải pháp cuồng nhiệt cùng thánh thiện, tôn thờ; nhưng mà lạ lắm, với ai ông cũng không còn lòng, yêu tâm thành và hết sức mực thủy chung: “Từ vạn thuở trăm năm là bất diệt/ từ thiên thu chỉ đón một người/ Em chịu đón xuất xắc là không chịu đón/ chịu đón thì đón chào cho vui/ Đừng mặc cả éo le là lẫn lộn” (Buồn vẫn nhiều); hoặc “Em sinh hoạt lại cùng với đời ta em nhé/ Em chớ đi. Mang đến ta thay tay em/ Ta ý muốn nói bởi thơ bay nhè nhẹ/ Vào trong mơ em mộng giấc êm đềm” (Ly tao). Những bóng hồng này ít nhiều lần sẽ rợp bóng, tỏa mùi thơm ngát thơ ông:
Kính thưa công chúa Kim Cương
Trầm bốn vô tận ven mặt đường ngồi đây
Tờ thư rất mực móng dày
Làm sao định nghĩa tối ngày yêu nhau
Với Phùng Khánh, tức là Ni cô Thích đàn bà Trí Hải mà ông call là chủng loại thân một giải pháp thánh thiện, thì:
Con về giũ áo đười ươi
Nực mỉm cười Trí Hải ngùi ngùi mẫu thân
Đẻ nhỏ một trận vô ngần
Mẹ còn đẻ nữa một đợt nữa thôi
Mẫu thân Phùng Khánh giỏi vờiChiều xuân thơ mộng dưới trời bước đi
Sau ngày vk qua đời, không còn gì phải bận bịu, ông một mình lao vào vào cõi rong chơi. Tín đồ ta sống ở đời, hoặc do danh hoặc vì chưng lợi, kể cả các bậc vĩ nhân. Tuy vậy với ông, không vì chưng gì cả. Ông chỉ vì chơi. Không tồn tại của cải đề nghị không để trọng tâm đến chuyện mất còn. Không thèm danh vọng nên chẳng nhọc chuyện hơn thua... Dường như ông luôn đi ngược chiếc đời. Lội ngược dòng đời yêu cầu tiếng thơ, giờ lòng xem chừng xa lạ và cạnh tranh hiểu. Ông từng mang lại rằng, đi vào cõi thơ là xuất hiện thêm một cuộc rong nghịch và ông đi theo tuyến phố của riêng biệt mình: “Đi vào cõi thơ. Thay nghĩa là? có một cõi cùng một cuộc đi, cuộc đi có không ít thế thái. Rất có thể theo lối ngao du của Khổng Tử. Rất có thể đi theo lối ngồi lặng không rục rịch xuyên suốt bao diên trường tuế nguyệt dưới một nơi bắt đầu cây người yêu đề theo lối Như Lai. Cũng hoàn toàn có thể đi theo lối anh lùa bò vào đồi sim trái chín. Đi vậy nên dù sao thì dù, cũng là một trong những ý hướng mở cõi ra chơi. Không người nào buộc ai bắt buộc theo ý riêng biệt độc đoán của ai... Đó là điều kiện cần với đủ, ko buộc ai phải trải qua miên bạc bẽo bình sinh” <5, tr.482>.
Cái cõi rong nghịch của Bùi Giáng dường như rộng nhiều năm vô tận. Đến mức, có những lúc hết rất nhiều ngóc ngóc của trần gian, ông nảy sinh ý định rằng: “Nếu rất có thể chết thử chơi một chút” hoặc lâu năm hơn, có giao kèo thời hạn với thần bị tiêu diệt “Cũng rất có thể chết chơi 1 tuần lễ”, bởi game show ở cái “cõi trên thể bơ vơ” vẫn vui hơn, còn chết choc hẳn nhiên là càng bơ vơ, nóng sốt và vĩnh viễn ngán chường: “Đất đen ơi, ta chẳng ý muốn đi vào/ Ta mong sống suốt bình sinh vạn đại/ Ở nhân gian vĩnh viễn trận ngao du/ Đừng vĩnh viễn chết ngao ngán lắm ạ!” (Kính khuyến mãi thần chết). Hết dạng hình chơi, ao ước chết thử chơi, nhưng lại ra điều kiện, chứng minh cái sự sống/ nghị lực sống trong ông lúc nào thì cũng mạnh mẽ, dạt dào dẫn mang đến những xích míc nhưng lại thống duy nhất trong cuộc sống và vào thơ ông. Tất cả lẽ, vào “cõi Bùi Giáng” vốn được tích hợp những thứ triết học của phương Đông với phương Tây, với nhiều cọ xát triền miên mãnh liệt, rốt ráo làm nảy sinh trong ông một trọng tâm thức thượng tôn mang tính chất chất hiện tại sinh, xem cõi đời là một trong những cõi rong chơi bất tận, là cuộc quay trở lại nguồn, tìm kiếm dòng ta thực thụ bị những hào bóng rủ rê mang lại quên lãng, là những bước đi quay về cùng với “bản lai diện mục”, rất cần phải được nhận chân, như một chân lý ngược dòng quay lại với phiên bản nguyên: “Tất cả vụ việc của ngày này là hãy nhớ là những lưu niệm ban đầu. Đừng vị cái phù hoa lòe loẹt trong một quá trình của cơ giới tiến bộ hãnh tiến mà lại vội chối từ rất nhiều món đá quý vô giá chỉ gửi về từ đất Thượng Nguyên Khê..., về bên trên ngọn cỏ, trên rượu cồn cao lũng thấp, hươu thỏ chạy quàng mở mắt ngó thơ ngây” <6, tr.173>.
Rồi năm, rồi mon cứ trôi. Mẫu bóng thời gian cứ âm thầm lặng lẽ khoan xoáy vào miền cam kết ức quên lãng của con người. Tôi là kẻ hậu sinh, chưa từng tri ngộ, tuy vậy con bạn với nhiệt trọng tâm luôn chiều chuộng đời sống, trái tim nóng sốt tin yêu, giầy vò lắm nỗi với đôi mắt luôn luôn dõi về nỗ lực quận của ông dường như tôi đã phát hiện đâu đó trong tâm địa tưởng hoặc trên hồ hết nẻo đường đời mà tôi đã trải qua. Cũng thật cực nhọc mà phác thảo một chân dung đầy đủ, lúc không thể thấu hiểu hết tứ tưởng triết học hoặc khó khăn có đk và trình độ chuyên môn để tiếp cận nguyên bản tác phẩm dịch nhiều thứ tiếng của ông, trong nội dung bài viết nhỏ này, tôi chỉ xin “đánh đu” cùng ông rong đùa vào riêng rẽ cõi thơ thôi!
Đọc thơ Bùi Giáng, có thể cảm thừa nhận được mẫu hay, tuy nhiên không dễ giải thích rõ được. Thơ ông, nhiều lúc còn cực nhọc hiểu hơn triết học. Ai chưa thực đọc con người và chưa để hết tâm trí, không xóa được khoảng cách vật xẻ tương giao thì sẽ không hiểu biết nhiều nổi thơ ông. Tín đồ ta chỉ có máng cảm nhận được bên phía trong chuỗi ngữ điệu bình dị và lạ lẫm của ông gồm sức quyến rũ ma mị và tinh quái quỷ như vòm liên tồn, tồn lưu, tồn lập, dồn leo, động lũng, lá hoa cồn, làng làng, ưng nắng,... Rồi thảng thốt nhận thấy kiểu nói lái trời sầu đất thảm, cũng chính là kiểu nghịch của riêng rẽ ông, nhưng mà rộn vang giờ đồng hồ cười. Dẫu vậy dưới lớp sóng ngữ điệu âm vang nhiều cung bậc của tiếng cười cợt ấy, là lòng sâu thăm thẳm của đại dương. Bởi lẽ theo ông “thơ là cái gì không thể bàn tới, quan yếu dịch diễn gì được. Tín đồ ta bao gồm thể diễn đạt một trận mưa rào bởi thơ. Thì chắc rằng muốn mô tả một bài xích thơ, fan ta chỉ hoàn toàn có thể phát hễ một trận mưa rào, hoặc một cơn gió thu. Mà lại muốn triển khai nó, thì ngoài bài toán làm thơ ra, bé người không còn phép gì khác. Thế gồm nghĩa là, mong muốn bàn cho tới thơ, suy diễn thơ, fan ta chỉ rất có thể làm một bài xích thơ khác” <7, tr.133>. Ở phương diện kim chỉ nan đã bí mật như vậy, cơ mà dưới cảm quan của một người sáng tạo, ông lại thổ lộ một bí quyết phóng túng, càng có vẻ bí ẩn nhiều hơn: “Thơ tôi làm cho chỉ là 1 cách dìu cha đào về chân mây khác. Đi vào trọng tâm giông bão một cơ hội thì mau lẹ xô ngôn ngữ thoát ra, phá vòng vây áp bức... Tôi gạ gẫm với châu chấu chuồn chuồn, mang phó thác thảm họa trần gian cho chuồn chuồn với trên nhị cánh mỏng dính bay đi... Tôi ra kè sông nằm ngủ, khóc một mình giữa thơ gàn chiêm bao. Vào chiêm bao, thơ về lãng đãng thì từ đó vần bất giỏi cũng lãng đãng chiêm bao” <8, tr.133>. Ví như thơ là nghệ thuật cao quý, là cõi tinh túy, thì từ quan tiền niệm thẩm mỹ và nghệ thuật đến trong thực tiễn sáng tạo, Bùi Giáng đã bước vào miền thánh địa của cõi minh triết thơ ca.
Ngoài hầu hết tập thơ đã làm được xuất bạn dạng khi ông còn sinh sống như Mưa nguồn (1962), Lá hoa cồn, ngàn thu rớt hột, màu sắc hoa trên ngàn, bài bác ca quần đảo, Sa mạc trường ca (1963), Mưa nguồn với lá hoa động (1973) với hai tuyển thơ in ở nước ngoài nội dung không giống nhau nhưng bao gồm cùng thương hiệu là Thơ Bùi Giáng (Montréal 1990 và California 1994), cách đây không lâu liên tục năm tập Thơ di cảo (Đêm nhìn trăng, Như sương, Rong rêu, Trúc mai,...) của ông được ra mắt độc giả. Theo không ít thi sĩ cùng thời như Mai Thảo, Thanh trọng điểm Tuyền, ông tất cả đến rộng nghìn bài thơ. Bao gồm khi, chỉ vào một năm, ông mang lại in cả chục đầu sách, “nội trong một ngày, ông rất có thể viết xong xuôi vài trăm trang sách. Đúng là 1 trong những kỷ lục có một ko hai” <9, tr.162>. Chỉ tính riêng rẽ tập Thơ di cảo được ấn hành gần đây nhất, đã gồm 140 bài, dày mang đến 210 trang sách. Đó là chưa tính cho hằng trăm bài bác thơ ứng khẩu, ông phát âm hoặc viết bộ quà tặng kèm theo cho tín đồ này, tín đồ kia trong những lúc rong nghịch tình cờ chạm chán gỡ (mà toàn là thơ hay, tương xứng với yếu tố hoàn cảnh và vai trung phong trạng gắng thể!). Buộc phải khẳng định, đó là sức lao động cật lực của một con tín đồ chỉ viết và rong nghịch trong cõi đời 72 năm. Cuộc sống và cõi thơ của ông đầy hóa học tinh nghịch, hóm hỉnh với là biểu tượng của chiếc “ngông” vào văn chương, dường như chỉ hy vọng chứng nghiệm ý thức è cổ trụi về bản thân, muốn bóc tách trần các lớp bên phía ngoài của hiện tượng lạ để tiếp cận thực chất người của con người. Cùng với ông, thơ cùng tại-thể-người hình như không tất cả ranh giới phân chia. Thơ Bùi Giáng cũng chính là Bùi Giáng. Cõi thơ ông là một trong những niềm trung khu thức. Đi vào thơ ông là đi lang thang qua mọi ngõ ngách của tình, của mộng, của lẽ tử sinh, của nỗi xao xuyến bàng hoàng của một hữu thể tại vậy ý thức được nỗi trầm luân bèo bọt của kiếp người, rộng lớn vô thường, bi lụy vui và đầy không an tâm của cuộc sống. Vào thơ ông tốt nhiên không có dụng chổ chính giữa tự lợi. Ông coi trọng thoải mái và tự nhiên và xem bản nguyên - hoặc như ông thường điện thoại tư vấn là nguyên xuân, nguyên mộng - new là đẹp. Chiếc đẹp thuở đầu chưa vấy hương thơm toan tính, chỉ biết đem hết mình ra phụng hiến mang đến tha nhân. Và, đó vừa là phiên bản nhiên vừa là thi mệnh của thơ ông, mà có những lúc ông nói đơn giản và giản dị như một lời tự bạch:
Tôi ngồi chép mãi bài bác thơ
Quẩn xung quanh vần điệu bao giờ cho xong
Đôi phen lệ chảy ròng ròng
Tâm tình kín đáo đáo giòng giòng tuôn ra (Chuyện bữa trước bữa sau)
Bài thơ viết bây giờ dường dở quá
Vì tự nhiên ông cảm thấy thua gà
Gà gáy đẹp mắt như vườn cây thắm lá
Mà thơ ông mỗi một khi mỗi già (Gà gáy)
Thơ Bùi Giáng là việc chứng nghiệm cho đông đảo nỗi niềm, hoài niệm về quê hương, tình yêu, lẽ tồn sinh của kiếp bạn đầy bất trắc, ý muốn manh với nghịch lý bất phân. đầy đủ nghịch lý có tác dụng đầy dần dần lên trung tâm thức sáng tạo có chân thành và ý nghĩa hiện sinh, đã tạo “thành tổng hòa của sự hội tụ chứ chưa phải sự phân hóa thi pháp thơ. Nhưng mà cũng vì chưng vậy nhưng trong chiếc bông đùa, cà rỡn gồm sự nụ cười của nhức xót miên trường; trong chiếc hồn nhiên có sự uyên uẩn, nhức nhói của trí tuệ; trong điên loạn, cuồng say có sự mộng mơ và mê đắm” <10, tr.266>. Thơ ông là ngôn ngữ “bụi bặm” thẳng từ đời sống thường hằng, nhưng luôn luôn mang chân thành và ý nghĩa nhân văn cao cả, như là những lục vấn đần về chân thành và ý nghĩa cuộc đời, về lẽ sinh tồn, về phần đa chuyện phù du, hàm cất dục tính thông qua quá trình tái sinh song hành câu thơ lục chén bát và khao khát nhân sinh muôn thuở của con người. Mơ ước “đi tìm thời hạn đã mất” chính là sự níu kéo của trọng tâm thức hiện sinh:
Xuân xanh về khóc thân dòng
Tuổi già quá cỡ, tấm lòng thừa vui
Chần chờ tôi cách thụt lùi
Tôi lúc nào gặp lại thằng tuổi thơ? (Tâm sự)
Nhịp điệu câu thơ luôn quẫy đạp, phóng bí ở trạng thái đụng trong không khí nhiều chiều kích, đa sắc màu với năng động, thênh thang:
Đường xe nô nức một giờ
Bỏ quên phố thị mặt bờ chi phí Giang
Hàng cây xanh lá làng làng
Duỗi tuy nhiên song với con đàng ven sông (Miền Nam)
Chạy đi em, nắng nóng gió bốn chân trời
Về chân khu đất dưới chân em mọc cỏ
Nắng Nguyên Đán lục lam tuyệt hồng đỏ
Tía vi vu hồng lục cũng bao hàm
Chạy đi em! Sương gió nắng và nóng thênh thang
Trời khu đất đẹp từ rạng đông vũ trụ
Nắng Nguyên Đán của nguyên xuân đầy đủ
Cỏ hoa mùi hương chồi nhú lộc miên man
Nắng xuân xanh mở cỏ mọc hai hàng
Và riêng mở duy Một hàng Ẩn Mật
Nắng phơ phất vì chưng sắc mùi hương phơ phất
Dưới size trời mặt khu đất mở thênh thang
Chạy đi em, gót ngọc bỏ hai mặt hàng (Nắng Nguyên Đán)
Triết lý “bất khả tri” vào mỹ học cổ xưa và ít nhiều triết học hiện sinh đồng hiện với tiếp thay đổi trong thơ Bùi Giáng, hình thành cần những hiện tượng kỳ lạ của chỉ riêng ông, lặp đi tái diễn có ý nghĩa bền vững, tạo ra sự thế giới nghệ thuật thơ ông như nguyên xuân, nguyên mộng, miên trường, nạm quận, phố thị, đười ươi, nghìn thu rớt hột... biến đổi những hình tượng nổi bật không dễ dàng phai mờ. Trên bước đường phiêu lãng của gã “quậy sĩ”, lang thang giữa khu đất rộng trời cao, khỏe mạnh đi, mệt nghỉ, đâu cũng là nhà, bên phía trong vẫn chứa đựng một tình quê thắm thiết, nhức đáu khôn nguôi:
Tôi xuất phát từ một tỉnh mười mê
Đêm điên ngày dại nhớ quê nhà nào
Của tình mộng tưởng chiêm bao
Ngàn thu rớt hột lũy hào chảy hoang (Một tỉnh giấc mười mê)
Hỏi rằng: người ở quê đâu
Thưa rằng: tôi ở rất mất thời gian quê nhà (...)Thưa rằng ly biệt mai sau
Là trùng ngộ giữa hương color Nguyên Xuân (Chào nguyên xuân)
Người ta nói rằng nhà văn là nhà thẩm mỹ và nghệ thuật ngôn từ. Có người nói một cách khác Bùi Giáng là tín đồ đùa chơi ngôn từ. Với tôi, cao hơn, ông còn là nhà thuật ảo ngôn từ. Ông như 1 phù thủy siêng làm trò yêu thuật trên những nhỏ chữ. Các con chữ vào tay ông đa số xếp thành vần điệu một giải pháp tài tình. Ví như chữ cũng đều có linh hồn, là hồn chữ, thì cùng với Bùi Giáng, điều này là một trong những minh chứng. Thơ ông là lối thơ ứng khẩu trường đoản cú do, ko trói buộc vào một trong những khuôn mẫu, cả về ý tưởng phát minh nội dung lẫn hình thức câu chữ, dẫu vậy vẫn giữ được nhịp độ ngôn từ, một thứ rất ngôn ngữ, tạo nên một giọng điệu không lẫn với ngẫu nhiên ai. Ông không cầu kỳ chọn văn bản mà liên kết câu chữ vào một tập hợp tối ưu, khiến cho sự nở rộ của ngôn từ. Kết cấu thơ ông là loại kết cấu phức hợp, kết hợp với kỹ năng ngắt nhịp linh hoạt. Điều đáng lưu ý là thần thái từ nơi sâu thẳm trung ương hồn ông hiển hiện qua mỗi cái chữ như gồm ma lực dẫn dụ fan đọc. Ông độc hành trong cõi rong đùa chữ nghĩa thênh thang nhưng mà đầy bất trắc, nghiệt té của cuộc đời. Trong khi làm thơ so với ông là quá dễ dàng. Bùi Giáng hạ cây viết thành thơ đang trở thành hiện tượng do thiết yếu ông tự lịch sử một thời hóa đời mình trong cõi nhân gian:
Giã tự cõi mộng điêu linh
Tôi về sắm sửa với bản thân phôi pha
Mình ơi! Tôi gọi là nhà
Nhà ơi! Tôi điện thoại tư vấn mình là nhà tôi
Bây tiếng xuôi ngược song nơi
Thôi mình sống lại tôi dời chân điThưa rằng: ở mẫu quái gìChàng đi thiếp cũng xin đi với chàng (Về buôn bán)
Trong cõi rong nghịch với thơ ca, Bùi Giáng hầu hết chơi trò lục bát. Cuộc đời luôn chuyển dịch của ông tạo cho nhịp điệu bốn tưởng cùng câu thơ lục chén bát của ông cũng luôn luôn đong đưa, chuyển động, đó cũng chính là cốt lõi của niềm tin tư tưởng của ông: “Ra đi và trở về, lao vào và bước ra là lòng tin của thơ ca và bốn tưởng của Bùi Giáng. Ra đi cùng với nhân loại, về bên với quê nhà. Ra đi cùng với triết học, quay trở lại với thơ ca. Ra đi với sách vở, quay trở lại với nghiệm sinh. Ra đi với chữ nghĩa, quay trở lại với trọng điểm cảm. Ra đi với nhân gian, trở về cùng tinh thể...” <11, tr.165>. Gồm người nhận định rằng thơ ông khởi nguyên từ bỏ cõi tinh mật, là trái đất của hoài niệm chiêm bao, đầy ắp nhiên giới, thậm chí hoàn toàn có thể xếp vào một số loại “kinh thơ” <12>. Cũng đều có người còn tra cứu thấy mối liên hệ tương đồng giữa thẩm mỹ và nghệ thuật thơ Bùi Giáng với Nguyễn Du. Công ty nghiên cứu, dịch trả tài danh Bửu Ý, đã viết hẳn một công trình chuyên luận dày mấy trăm trang, gồm tựa đề là Bùi Giáng, truyền nhân của Nguyễn Du <13>; hoặc Nguyễn Văn Hạnh thì nhận định rằng Bùi Giáng có một cõi thơ riêng, nhưng gần gụi Nguyễn Du về chất lượng giọng: “Do năng lực và vì chưng hoàn cảnh đặc trưng của anh, có những tứ thơ, ý thơ, hình hình ảnh thơ, câu thơ, tự ngữ chỉ có ở Bùi Giáng, hoặc người đọc chỉ đồng ý đối với Bùi Giáng. Đọc thơ Bùi Giáng, ta dễ nhận thấy chất giọng của Nguyễn Du, một chút tác động của hiện sinh, sứ mệnh của vô thức, của phiên bản năng, của cả yếu tố phi lý” <14, tr.551>. đơn vị thơ Ý Nhi từng gồm sự thúc đẩy rằng: “Mỗi lúc đọc đều câu thơ giỏi của Bùi Giáng tôi lại nhớ mang lại tiếng đàn “rỏ huyết năm đầu ngón tay” của Thúy Kiều. đầy đủ câu thơ như được chắt ra từ máu huyết, từ nỗi khắc khoải khôn nguôi về phận người, về sợi dây nối kết vừa bền vững vừa mong muốn manh thân kiếp người với thế gian gian. Ít ai trong các những bên thơ Việt Nam tiến bộ lại viết các về cõi trần gian như Bùi Giáng” <15, tr.232>. Sự gần gũi, “chân truyền” diễn tả rõ nhất, không chỉ là là sự niềm nở đau đáu về nỗi nhức của kiếp người trên trần gian gian, ngoài ra ở âm hưởng, không khí với hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật ở những bài thơ lục bát dung dị nhưng mà sâu sắc, lắng đọng mà sinh động, tinh diệu mà gửi động, với thành công lớn nhất của Bùi Giáng cũng chính là ở thể thơ này:
Quê bạn một thác mười thương
Sống dựa vào thê thiết bị tiêu diệt chôn lạc loài (Quên còn)
Nhớ nhung thể niệm như hầu
Nhớ thuốc nước chảy nhớ màu mây bay
Nhớ năm ngắn ghi nhớ ngày dài
Nhớ xuân tươi xuất sắc phôi phai thu già
Hôm ni nhớ mãi hôm qua
Người yêu thốt nhiên tới thăm ta một mình
Tạc thù chén rượu chênh vênh
Ta điên đảo thét người thênh thang cười
Giở trang giấy cũ ngậm ngùi
Nhìn trong tấm hình ảnh nụ mỉm cười tiền duyên (Nhớ một mình)
Nếu nói văn là người, thì con người rong chơi, nghịch ngợm của Bùi Giáng vẫn được mang vào vào văn chương, cả trong những tạp luận về triết học. Trong khi tất cả hầu hết chuyện bên trên đời đối với ông hầu như là trò chơi. Đàng sau đông đảo đùa nghịch đó, luôn ẩn đựng nỗi đau, là “buồn đau như thể thân mình/ ai phân tách nửa máu, ai giành nửa xương”, là thảm kịch về thân phận con bạn với tất cả những bi thương vui của kiếp phù vân:
Ngày đang hết tôi sẽ không ở lại
Tôi sẽ đi và không biết đi đâu
Tôi sẽ tiếc thương thế gian mãi mãi
Vì vị trí đây tôi sống đầy đủ vui sầu (Phụng hiến)
Điều đáng chú ý là, ngoài các di cảo, thành công thơ đa phần của ông chỉ ra đời trong một khoảng thời hạn rất ngắn. Sáu tập thơ tạo ra sự sự nghiệp thơ ca của ông trước lúc ông qua đời là Mưa nguồn, Lá hoa cồn, nghìn thu rớt hột, Hoa bên trên ngàn, bài bác ca quần đảo, Sa mạc trường ca được xuất bạn dạng trong 2 năm 1962 - 1963, tức là vào thời gian ông bố chín, bốn mươi tuổi. Bao gồm phải chính vì vậy chăng mà ông tự coi mình mãi là Trung Niên Thi Sĩ! trái thật, Bùi Giáng là 1 trong những hiện tượng độc sáng sủa trên thi bầy Việt Nam.
Người ta nhìn vào vẻ bề ngoài con bạn và cả vào chữ nghĩa tương tự như những hành vi lạ lẫm trong hành trạng cuộc sống của Bùi Giáng, khiến cho rằng ông là một trong người ko bình thường, bạn bị căn bệnh tâm thần, điên điên khùng khùng... Thiệt ra, điên khùng đối với ông là hệ trái của con người nổi loạn, phản chống một cách mai mỉa, rỡn đời, nói lắp, nói lịu, nói lái một phương pháp giàu hình tượng, vừa thể hiện bản lĩnh văn hóa đầy tính ương ngạnh của con tín đồ xứ Quảng quê ông, vừa như là cố tình/ chủ đích của thi nhân: “Điên chơi cho giảm điên đầu/ Điên đầu cho bớt điên rầu rĩ chơi...”. Điên chơi, lại thêm một cách chơi nữa theo kiểu nghệ thuật toàn chơi của thi sĩ họ Bùi:
Đi về cùng với gió du côn
Mở giông bão xuống cõi tồn sinh phai
Mép rìa vòm cỏ mùi hương bay
Mở trang khiêu vũ múa trên ngày phù du
Không ít người ví ông cùng với Tế Điên đại sư (tên thiệt là Lý Đạo Tế) một tăng sĩ đời Tống (thế kỷ XII) sinh hoạt Trung Hoa, một nhân vật bao gồm thật trong định kỳ sử, người đã có lần tồn tại một cách tấp nập như một lịch sử một thời và thiết yếu ông, ông cũng đã tự viết lịch sử một thời cho đời mình khi chấp nhận rằng: “Ha ha! fan đời thường mỉm cười ta điên điên khùng khùng, thiệt ra Đạo Tế ta mặc dù điên nhưng mà chẳng khùng, nay giải thích cái lý ấy như sau: chiếc gọi là “điên khùng” là niềm tin thất thường, lời nói hành vi chẳng gồm chút trơ trẽn tự, giống như kẻ ngây ngô nghếch ngây ngô vậy. Ta mặc dù vẻ bề ngoài trông điên khùng, nhưng trong trái tim ta một dải chơn không, tất cả lời nói, hành động đều khởi đầu từ tự nhiên, vả lại lời nói hoàn toàn có thể khuyên tín đồ đời phía thiện, hành động thì là độ chúng sanh quay đầu về bờ, trọn vẹn khác với người đã nói đến ở trước. Ta du khắp nơi, không xẩy ra ràng buộc” <16>. Chiếc “dải chơn không” kia, phải chăng là loại “thiện” trong câu nói lưu truyền của Khổng Tử “nhân chi sơ tính bổn thiện”, tức là con bạn khi sinh ra, phía bên trong cái bản chất người là một trong tập hợp rỗng, không tồn tại gì hết. Thiết yếu những va va của đời sống, biến con tín đồ trở thành bạn thiện hoặc kẻ ác. Hình như cuộc sống è cổ ai, không đủ sức tác động vào chổ chính giữa hồn trong veo như ngọc như ngà của Bùi Giáng. Thơ ông đã dành đến “độ không” về thi pháp biểu hiện, còn con tín đồ của ông là con người vô ngã, phá chấp, tự do tự tại như 1 thiền sư ngộ đạo. Và, ông cũng đúng là hình tượng như được nhân bạn dạng từ bản gốc của Tế Điên. Để kết thúc nội dung bài viết nhỏ này, tôi xin đưa ra đây sự hồi tưởng trong phép đối chiếu giữa Tế Điên và Bùi Giáng của nhà vật lý, công ty văn Nguyễn Tường Bách, không chỉ là là số đông nét chấm phá nhằm phác thảo chân dung một cách tài hoa và sinh động, nhưng mà còn bao hàm cả những đánh giá trân trọng và chuẩn chỉnh xác về con người và phong thái nghệ thuật thơ Bùi Giáng: “Nhìn hình hình ảnh của Tế Điên, tôi nhớ mang lại Bùi Giáng, một đơn vị thơ mới xa bọn họ một vài ba năm nay. Bùi Giáng cũng bé gò như Tế Điên, cũng bụi đời, cũng đi về cõi nhân sinh như Tế Điên. Tôi được chạm chán ông trong bên một người bạn bè tại tp Hồ Chí Minh. Tôi vào quần thể vườn nhỏ bé đó đúng vào khi Bùi Giáng đã ngồi sẵn vào đó. Bên ngoài ông không không giống mấy với cùng một người ăn mày đã già cơ mà khuôn phương diện tinh anh cùng cặp mắt sắc sảo làm tôi kính sợ. “Đó, người yêu tát đó”, người bạn nói để reviews người tôi hâm mộ nhưng trước đó chưa từng gặp. Tôi biết Bùi Giáng với tính cách là một người làm cho vua vào cõi chữ nghĩa. Ông rất có thể hiểu ngộ phần đa văn hào nặng nề hiểu độc nhất vô nhị của Đức, Pháp, Anh với dịch những tác phẩm của họ với một thứ văn chương trác tuyệt, trung thành với chủ với nguyên bản nhưng ko gượng nghiền miễn cưỡng. Cùng với tiếng Việt thì ông vào ra như thiền sư vào chợ, ông phung phí, ông sử dụng, ông đùa giỡn như trẻ con nghịch cát. Ông sinh sống triền miên trong cõi thơ ca của ông nhằm mỗi tiếng từng lời của ông có một chiều sâu, một ý nghĩa và chữ nghĩa của ông tự chúng xếp lại thành thơ. Chúng ta cho rằng ông “làm thơ” nhưng có lẽ ông ko tự biết mình làm thơ” <17, tr.281>. Bởi, thơ so với Bùi tiên sinh cũng chỉ là 1 trong cõi rong chơi.
___________________
<2> Bùi Giáng (1969), Sa mạc phát tiết, Nxb. An Tiêm, SG.
<3> Lê Minh Quốc (2018), Người Quảng Nam, Nxb. Trẻ.
<4> những nữ diễn viên điện ảnh người Pháp, tín đồ Ý nổi tiếng, đắm say người mến mộ trên màn bạc thành phố sài gòn những năm 60,70 của nạm kỷ XX.
Xem thêm: Mua Bán Nhà Ở Quận 12 - Bán Nhà Riêng Tại Quận 12, Tp Hồ Chí Minh 2024
<5,8> Bùi Giáng (1969), Đi vào cõi thơ, Nxb. Ca Dao, SG.
<6> Bùi Giáng (1973), Con đường bổ ba, Nxb. An Tiêm, SG.
<7> Bùi Giáng (1969), Thi ca tứ tưởng, Nxb. Ca Dao, SG.
<9> T.Khuê (2004), mục từ bỏ Bùi Giáng, vào Tự điển văn học, cỗ mới, Nxb. Nuốm giới.
<10> Hồ ráng Hà (2018), Thơ nước ta hiện đại, thi luận và chân dung, Nxb. Hội bên văn.
<11> Nguyễn Thị thanh xuân (2019), Gửi đây chút duyên tình đọc, Nxb. Đà Nẵng.
<12> Đinh Vũ Thùy Trang <2000>, Bùi Giáng - một cuộc đời, một cõi thơ, Luận văn giỏi nghiệp ngành Ngữ văn, khóa XX, khoa Ngữ văn, ĐHKH Huế.
<13> chưa in, cửa hàng chúng tôi chỉ mới được người sáng tác cho xem qua phiên bản thảo.
<14> Nguyễn Văn Hạnh (2004), Chuyện văn, chuyện đời, Nxb. Giáo dục.
<15> Ý Nhi (2018), Kỷ niệm không tồn tại mưa, Nxb. Đà Nẵng.
cho đến bây giờ, Bùi Giáng vẫn còn là một một hiện tượng lạ với kì thú trong dòng văn học Việt Nam. Những công ty phê bình trong và quanh đó nước mấy chục năm ni đã tốn ít nhiều giấy mực, thậm chí đấu khẩu nhau để nhằm chỉ một mục đích là giải ưa thích hai câu hỏi: Bùi Giáng là ai? buộc phải hiểu thơ Bùi Giáng như thế nào? gồm kẻ gói thơ thi sĩ họ Bùi với cả con người ông vào một chữ “Điên”. Người lạc quan tiền thì giành cho ông nhì chữ “Thiên tài”. Lại tất cả ai đó trộn nhì tên gọi bên trên để thành một cái thương hiệu nghe ngồ ngộ cơ mà cũng gồm lí : “Thiên tài Điên”Tôi là kẻ hậu sanh, đọc thơ Bùi Giáng cũng chưa nhiều, có bài bác hiểu hoàn toàn, có bài bác hiểu dở dang với cũng có bài bác không thể hiểu. Nhưng, vào mỗi bài thơ ông, tôi đều tìm kiếm thấy không nhiều nhiều hơi thở cuộc sống được thể hiện một phương pháp tự nhiên, chân thực. Nhiều người đọc thơ Bùi Giáng, mới vài câu chưa hiểu hoặc nghe ai đó nói rằng ông “Điên” thì đã vội quà đưa ra kết luận không thật đúng. Tôi nghĩ rằng tại sao họ không tiếp cận từ khía cạnh dễ hiểu nhất để rồi xích lại gần hơn để hiểu thêm thơ và người thơ ấy. Đó là nét dân gian trong thơ Bùi Giáng
Trước tiên, vào thơ Bùi Giáng, có những bài xích hay những đoạn là nguyên mẫu của những cuộc nói chuyện hằng ngày. Không cầu kì, trau chuốt, những lời trao đáp rơi ra nhẹ nhàng từ trong thơ ông, với đậm vai trung phong hồn với văn hoá dân gian Việt :- mình ơi! Tôi gọi bằng nhà
Nhà tôi! Tôi gọi mình là công ty tôi
Bây giờ xuôi ngược đôi nơi
Thôi bản thân ở lại tôi dời chân đi
Thưa rằng: - Ở cái quái gì
Chàng đi thiếp cũng xin đi với chàng( Về buôn bán)Rất rõ ràng và dễ hiểu, đoạn thơ là sự hợp lưu của những ngôn từ mộc mạc bình dị. Lời gọi “ mình ơi!” và “ đơn vị tôi!” nghe mới thân thương với trìu mến làm cho sao. Nó chất chứa biết bao tình cảm mặn nồng từ thuở “một ngày buộc phải nghĩa”. Nếu không xuất phát từ một tình cảm thật, chân thành, ko dễ gì buột miệng mà lại nói được hai tiếng thân thương cơ mà thiêng liêng ấy (Trừ những kẻ giả dối ra). Còn, câu đáp cuối thuộc buộc ra đúng như lời một phụ nữ chân quê, ko câu nệ, khuôn sáo vào mỗi câu mỗi chữ :Thưa rằng : - Ở cái quái gì
Chàng đi thiếp cũng xin đi với chàng
Nhưng, đằng sâu những từ tưởng chừng như thô ấy là loại đức “tòng phu” của người vợ, cái thông thường thuỷ đáng trọng, chiếc truyền thống dân tộc định hình rõ nét. Vả chăng, ở đây, ta còn nhận ra đường nét đặc trưng của người Quảng phái nam : mẫu bộc trực nhưng chứa chan tình cảm. đường nét đặc trưng ấy hỗ trợ cho người Quảng ko thể lẫn đi đâu được cho dù ở giữa rất nhiều người. Ai nông cạn sẽ thấy nặng nề chịu bởi loại sổ sàng bộc trực ấy. Nhưng, suy sâu một chút, sẽ thấy rất quý mẫu tính “trong mát ngoại trừ nóng” ấyỞ một đoạn thơ khác, ta cũng dễ dàng bắt gặp cách đối đáp chân thành, cởi mở cùng hết sức dung dị:Bảo rằng: Xích lại đây xem
Buồn hung vượt vậy thì em chết mòn
Bây giờ tính chuyện cỏn con
Em bằng lòng chứ? Em còn nhì môi?
Mở ra em thử ngượng cười
Rồi sẽ tính chuyện mon mười chừ đây
Anh về quảy gánh lên vai
Ra đi bán buôn kiếm vài ba đồng lưng
Trở về liều liệu xem chừng
Coi mà có đủ - Ta cùng cưới nhau(Vòng tại thể)Trước tiên, đọc đoạn thơ lên, ta cảm giác có âm hưởng của những lời ca dao dân ca quen thuộc thuộc, lại như gồm tiếng nói hằng ngày hết sức gần gũi. Điều đặc biệt, tôi muốn tập trung đến nhị từ “ hung” với “chừ”. Đây là nhì từ được cần sử dụng khá phổ biến trong giao tiếp hằng ngày của người dân dã Quảng nam ta. Từ “hung” tạm hiểu là “nhiều”, là “quá mức”. Bạn bè nhiều ngày gặp nhau, câu đầu tiên sẽ hỏi rằng : “ Chu Choa! Răng bữa ni mày mập hung rứa mi?”. Sau cha điều bốn chuyện, đến chuyện làm cho ăn, công ty cửa, chắc chắn cũng sẽ hỏi nhau một câu : “ Răng mi có tác dụng hung rứa mi?”. Nghe rất gần gũi thân tình cơ mà thể hiện được sự quan tâm, chu đáo với nhau. Từ “ chừ” diễn tả khoảng thời gian gần. Cái hay ở từ “chừ” cơ mà người Quảng nam ta hay cần sử dụng là sử dụng để nói về thời gian ngay lúc này cũng được mà sử dụng chỉ tương lai gần cũng được. Bao gồm gì đầm ấm hơn khi người chồng đi có tác dụng đồng về trưa, gọi vợ : “ Bà ơi! Múc mang lại tui gáo nước!”. Người vợ đang loay hoay dưới bếp nói vọng ra : “Để đó tui múc chừ!”. Nói là “ chừ” nhưng chị vợ cũng còn nấu hoàn thành nồi cơm nồi canh. Còn chồng, ngồi trên mẫu chõng trước sảnh dưới bóng mát mà phe phẩy cái nón cời đến đỡ nóng. Đấy, bọn họ thấy đẹp cùng tinh tế biết chừng nào hai từ “hung” và “ chừ” ấy. Bùi Giáng đã mang được cả xác và hồn của “hung” với “chừ” vào đoạn thơ trên để tạo ra một chút thân yêu nhẹ nhàng mà hết sức thành thực, một lời hứa để đối phương đợi chờ trong niềm vui cùng hồi hộp. Tài thay!Nét dân dã trong thơ Bùi Giáng còn được thể hiện bởi ông đã đưa vào thơ những vật cũng như những hành động hết sức đời thường. Ta thử đọc nhì câu cuối của bài xích “ Tượng số”:
